Lobbyen over statiegeld: 'Hoe minder je ziet, hoe verder lobby al ontwikkeld is'

door: nos.nl

Jan 09 2025
35
3691 Views

Lobbyen over statiegeld: 'Hoe minder je ziet, hoe verder lobby al ontwikkeld is'

Rondom de uitbreiding van de statiegeldwet is door het bedrijfsleven verschillende keren met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat gesproken, maar wat er is gezegd is niet op te maken uit documenten die zijn opgevraagd met een Woo-verzoek (Wet open overheid). Dat meldde de NOS vanochtend. Toch zijn van een afstandje een aantal "typische lobbyprocessen" zichtbaar, zeggen deskundigen.

Gemeenten en maatschappelijke organisaties vroegen in 2019 aan het ministerie om een innameverplichting voor verkopers van flesjes en blikjes met statiegeld, omdat het statiegeldsysteem volgens hen anders niet goed zou werken. Toch kwam het niet in de wet, waardoor consumenten nog steeds lang met hun flesjes en blikjes blijven zitten, voordat ze die kunnen wegbrengen.

'Bedrijfsleven is sterker'

Het bedrijfsleven zag toen niks in een verplichting. Inmiddels lijken ook de producenten en supermarkten om. Het ministerie onderzoekt de plicht en komt dit voorjaar met de resultaten.

"Zo'n statiegeldwet is een jarenlang proces en juist bij dat soort lange processen zie je dat het bedrijfsleven veel sterker is", zegt universitair hoofddocent politicologie (UvA) Marcel Hanegraaff. "Ook is statiegeld een onderwerp waar relatief veel media-aandacht voor is geweest, maar weinig publieke opinie. Je gaat niet op een bepaalde politieke partij stemmen omdat die voor of tegen statiegeld of een innameplicht is. Dat zijn precies de onderwerpen waar het bedrijfsleven het heel sterk doet."

Jarenlange lobby

Bij het vormen van een wet zijn er verschillende processen gaande, zegt Caelesta Braun, hoogleraar openbaar bestuur en maatschappelijke democratie (UL). "Reacties op een wetsvoorstel zijn het zichtbare topje van de ijsberg. De grootste invloed heb je aan de voorkant. Zodra een wetsvoorstel echt ter inzage ligt en partijen daarop gaan reageren - zoals hier de gemeenten en maatschappelijke organisaties hebben gedaan - dan is er vaak al veel onzichtbare lobby aan voorafgegaan."

"Hoe minder je ziet van lobby, hoe verder een lobby al ontwikkeld is", vult Hanegraaff aan. "Als het bedrijfsleven heel veel geld heeft - en dat hebben de makers van frisdrank en alcohol - dan kunnen ze hun belangen jarenlang en informeel behartigen, al vanaf het moment dat statiegeld ergens wordt genoemd."

Actiegroepen, coalities en gemeenten zijn volgens Hanegraaff pas later betrokken. Zij werken naar een bepaald moment toe, bijvoorbeeld zo'n wetsvoorstel. "Dan gaan ze van alle mogelijkheden gebruikmaken om invloed uit te oefenen. Daarna zie je hun aandacht weer verslappen en pakt de lobby het weer op." Dat lijkt bij de vorming van de statiegeldwet het geval.

Transparantie-paradox

Bij het tot stand komen van een wetsvoorstel verkennen ambtenaren eerst het veld: wie wil wat? Van die verkenning wordt niet altijd even goed verslag gedaan, zegt Braun. "Ambtenaren hebben last van een steeds heftigere afrekencultuur. Als je beleid ontwikkelt en je verzamelt informatie uit het veld; dat kan elke keer naar buiten komen. Daar hebben ambtenaren niet altijd zin in. Dat is te begrijpen, maar leidt wel tot minder openheid."

Dat geldt ook voor het bedrijfsleven. Dat er in het Woo-verzoek nauwelijks een papieren spoor van het bedrijfsleven te vinden is, vindt Hanegraaff daarom niet opmerkelijk. Volgens hem hanteren lobbyisten de regel: je zet op papier wat naar buiten mag komen en je belt als dat niet zo is. "En dat betekent dus steeds meer bellen."

Men kan daarom spreken van een transparantie-paradox, zegt Hanegraaff. "Elke keer dat je strenger wordt in transparantie, komen er manieren om dat te omzeilen."

Zwaartepunt bij bedrijfsleven

Het is geen geheim dat de afgelopen kabinetten het zwaartepunt bij het bedrijfsleven hebben gelegd, zegt Braun. "Dat is geheel in hun recht omdat het een politieke keuze is, maar dan moet je daar wel eerlijk over zijn. Er is geen sprake van een gelijk speelveld, omdat het bedrijfsleven veel geld en een lange adem heeft. Dat hebben ngo's en gemeenten veel minder."

Daarbuiten bestaan consumenten volgens Braun uit een diverse massa met allemaal verschillende belangen. "Die hebben niet één stem. Het bedrijfsleven heeft dat vaker wel, en ze hebben ook nog eens een gezamenlijk belang: winst maken."

Heeft het zin om jaren later te proberen een lobby te reconstrueren? Ja, vindt Hanegraaff, omdat er aandacht voor het onderwerp komt en het de macht van bedrijven wat kan beperken. Braun ziet het liever anders: "We moeten naar een situatie toe met proactieve openbaarmaking van hoe besluiten tot stand zijn gekomen, niet reactief jaren later via een Woo-verzoek."