Na wijziging donorwet veel meer registraties

Sinds de wijziging van de donorwet vier jaar geleden is het aantal mensen dat 'actief' heeft doorgegeven of ze organen willen doneren met meer dan 50 procent gestegen. Dat staat in een evaluatie van de eerste jaren van de wet, die in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid is gedaan.

Demissionair minister Dijkstra voor Medische Zorg heeft de resultaten naar de Tweede Kamer gestuurd. Zij was zelf als D66-Kamerlid de initiatiefnemer van de wijzing van de wet. De nieuwe donorwet ging in op 1 juli 2020. Kern van de wetswijziging was dat mensen die niet reageren op de vraag of ze orgaandonor willen worden, toch als donor worden geregistreerd.

Van 6,9 naar 10,7 miljoen registraties

De onderzoekers (van het bureau Berenschot, samen met Ipsos I&O) zeggen dat het aantal mensen dat hun wens actief heeft laten registreren, is gestegen van 6,9 miljoen in 2020 naar 10,7 miljoen in 2023. Volgens de evaluatie heeft de wet daarmee geholpen de duidelijkheid te vergroten over iemands wens om donor te zijn.

Van de 10,7 miljoen geregistreerden geven 4,8 miljoen mensen toestemming voor donatie en 4,4 miljoen mensen niet. De overige actief geregistreerde mensen laten de beslissing over aan iemand anders, bijvoorbeeld een nabestaande. Overigens is het aantal mensen dat geen toestemming geeft voor donatie harder gestegen dan het aantal dat dat wel doet.

Iets meer transplantaties

Het aantal donoren en uitgevoerde orgaan- en weefseltransplantaties is sinds de inwerkingtreding van de wet licht gestegen, maar volgens de onderzoekers is het lastig om te zeggen of dat door de wet komt. Ze wijzen daarbij onder meer op de relatief kleine absolute aantallen en op de gevolgen van de coronacrisis.

De onderzoekers adviseren de minister daarom een nieuwe evaluatie in te stellen. Dijkstra is dat inderdaad van plan, al ziet ze er meer in om dat over vijf jaar te doen en niet over drie jaar, zoals de onderzoekers voorstellen.

Ruim 3 miljoen mensen staan ingeschreven als 'geen bezwaar'

Zo'n 3,3 miljoen mensen hebben geen keuze doorgegeven aan het register. Dat betekent dat zij een 'geen bezwaar'-registratie hebben en dat hun organen in principe voor donatie in aanmerking komen. Maar als de nabestaanden zeker weten en aan de arts kunnen uitleggen dat iemand echt geen donor wilde worden, worden die bezwaren gehonoreerd.

Volgens de evaluatie heeft ongeveer de helft van deze groep daadwerkelijk geen bewaar of vindt het niet nodig om te kiezen. De andere helft noemt redenen als dat ze het moeilijk vinden een keuze te maken, dat ze er (nog) niet over hebben nagedacht of dat ze het willen overlaten aan de nabestaanden.

Geen wetswijziging

In de evaluatie staat dat de 'geen bezwaar'-registratie tot onduidelijkheid leidt, dat in de praktijk niet iedereen begrijpt wat die registratie betekent en dat zorgprofessionals een gesprek met nabestaanden in dit soort gevallen als lastig ervaren.

De onderzoekers denken dat een wetswijziging die onduidelijkheid kan oplossen. Dijkstra voelt daar voorlopig niks voor. Volgens haar is de wet helder over de juridische gevolgen van het uitblijven van een keuze. Ook op dat punt wacht ze een volgende evaluatie af. Ze wil er wel meer aandacht aan geven in voorlichtingscampagnes.

De minister is blij dat het aantal mensen dat actief heeft nagedacht of ze wel of geen donor willen zijn, flink is toegenomen: "En of het nou nee of ja is, het gaat erom dat nabestaanden weten wat degene die mogelijk in aanmerking komt als donor gewild heeft." Ze hoopt wel dat nog meer mensen in het register aangeven wat hun voorkeur heeft.